Dbasz o czyste powietrze – dbasz o zdrowie

Fatalna jakość powietrza w Polsce pociąga za sobą olbrzymie koszty zdrowotne, społeczne i ekonomiczne.

Śmiertelne pyły

Według danych Europejskiej Agencji Ochrony Środowiska – w Polsce każdego roku z powodu narażenia na powszechnie występujące zanieczyszczenia powietrza przedwcześnie umiera ponad 40 tysięcy osób! Ogromną większość tych zgonów przypisuje się wpływowi pyłu zawieszonego, resztę wpływowi dwutlenku azotu i ozonu troposferycznego.

Z kolei dane Światowej Organizacji Zdrowia mówią o około 26 tysiącach przedwczesnych zgonów przypisywanych w Polsce zanieczyszczeniom pyłowym (dane dla roku 2012). W przeciwieństwie do raportu EEA, analiza WHO oceniała wpływ zanieczyszczeń pyłowych w stężeniach przekraczających 5-8 μg/m3.

Choroby

Większość (ok. 2/3) z tych zgonów przypisuje się nie chorobom układu oddechowego, a resztę chorobom układu krążenia. Narażenie na zanieczyszczenia pyłowe zwiększa – między innymi – ryzyko zawału serca, niedokrwiennego udaru mózgu czy nagłego zatrzymania krążenia. (...) W 2017 roku zaobserwowano też znaczący wzrost (w porównaniu z analogicznym okresem w roku ubiegłym) liczby pacjentów zgłaszających się do szpitali z zaostrzeniami astmy, przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP) czy migotaniem przedsionków.

Wpływ na ciążę

Poza skróceniem oczekiwanej długości życia i zwiększeniem umieralności w populacji – narażenie na zanieczyszczenie powietrza powoduje też całe spektrum chorób i zaburza prawidłowe funkcjonowanie organizmu. W szczególności silny jest wpływ ekspozycji prenatalnej. Dzieci matek narażonych w czasie ciąży na podwyższone stężenia zanieczyszczeń pyłowych i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA) rodzą się mniejsze (niższa waga urodzeniowa) niż dzieci matek żyjących w mniej zanieczyszczonym środowisku. Im większe narażenie ciężarnej matki, tym większe są też deficyty inteligencji oraz tym gorszy rozwój i funkcjonowanie układu oddechowego ich dzieci w wieku późniejszym.

Nowotwory

W przypadku osób dorosłych z narażeniem na zanieczyszczenia powietrza wiąże się też wzrost ryzyka występowania nowotworów, przede wszystkim raka płuca. W 2013 roku Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC) sklasyfikowała pył zawieszony jako substancję o udowodnionym działaniu rakotwórczym. Nie powinno nas to dziwić, bowiem od dawna wiadomo, że w skład pyłu zawieszonego pochodzącego z procesów spalania węgla, pochodnych ropy naftowej czy biomasy wchodzi wiele substancji kancerogennych, choćby związki z grupy WWA, w tym benzo(a)piren [B(a)P]. Stężenia B(a)P i innych WWA są w naszym kraju szczególnie wysokie (na tle innych krajów UE).

W sezonie grzewczym pył zawieszony w Polsce zawiera znacznie (kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt razy) więcej związków z grupy WWA i dioksyn niż pył w USA, Europie Zachodniej czy Japonii. Podobna sytuacja ma też zapewne miejsce dla innych, bardziej egzotycznych" substancji o działaniu kancerogennym, których stężenia nie są regularnie mierzone, a wiele z tych związków jest bardziej kancerogennych niż benzo(a)piren.

Zarówno skład pyłu zawieszonego, jak i jego wysokie stężenia w naszym kraju sprawiają, że polskie zanieczyszczone powietrze jest najprawdopodobniej znacznie bardziej rakotwórcze niż np. w Europie Zachodniej czy USA lub Kanadzie. (...)

Opłacalna walka

Podsumowując, koszty zdrowotne, społeczne, a zatem i finansowe negatywnego oddziaływania zanieczyszczeń powietrza na zdrowie są w Polsce bardzo wysokie. W perspektywie kilku-kilkunastu lat koszty te zdecydowanie przewyższają koszty działań naprawczych. Dlatego też, nawet pomijając oczywiste aspekty etyczne, walka za zanieczyszczeniem powietrza jest po prostu opłacalna ekonomiczne.

Około połowy emisji pyłu zawieszonego i ok. 80 proc. emisji B(a)P pochodzi w naszym kraju z ogrzewania budynków za pomocą urządzeń grzewczych spalających paliwa stałe. W Polsce wciąż przeważająca część takich urządzeń, to prymitywne kotły zasypowe, piece kaflowe, "kozy", kominki i inne stare paleniska, charakteryzujące się bardzo wysoką emisyjnością. Dlatego też zmiana sposobu ogrzewania, a także termomodernizacja budynków są szczególnie pilnymi i potrzebnymi działaniami, bez których poprawa jakości powietrza w naszym kraju nie będzie możliwa.

dr Jakub Jędrak Instytut Chemii Fizycznej PAN w Warszawie Polska Izba Ekologii