Historia kamiennej tablicy kompanii szkolnej 74pp

Jak już informowaliśmy, podczas remontowania budynku internatu Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego w Baryczy, pod skutego tynku na ścianie zewnętrznej ukazała się kamienna tablica z napisem o historycznej treści tyczącej się Kompanii Szkolnej 74 pp, który w latach 20. XX wieku stacjonował w Obozie Ćwiczeń Barycz.

Odkrycie poruszyło historyków amatorów i zawodowców do zbadania przyczyn jak się to stało, że tablica nadszarpnięta czasem znalazła się w ścianie budynku. Kto i dlaczego ją wykonał.

Zanim powstało polskie wojsko

Po upadku powstania styczniowego w Baryczy koło Końskich, w byłej posiadłości Michała Połczyńskiego, został utworzony obóz ćwiczeń wojsk rosyjskich - pisze Tadeusz Banaszek w książce "Obóz Ćwiczeń w Baryczy w latach 1919 -1957". - W odległości 3 wiorst od miasta jest miejscowość nazwana Barycz, stanowiąca własność rządową, w której letnią porą, dla odbywania ćwiczeń, gromadzi się zazwyczaj dywizja piechoty, brygada artylerii i pułk kawaleryi. Odbywały w nim ćwiczenia oddziałów wojsk rosyjskich, m.in. : 26 Mohylowski Pułk Piechoty, 5 pułk strzelców, 7 Brygada Artylerii i 2 dywizjon artylerii strzelców z Radomia, 27 Witebski Pułk Piechoty z Końskich, 25 Smoleński Pułk Piechoty z Kozienic i 28 Połocki Pułk Piechoty, 5 i 6 pułki strzelców z Kielc.

Pod polską komendą

W 1914 roku wojska rosyjskie poligon w Baryczy opuściły. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w kwietniu 1919 roku w Baryczy utworzono Szpital Koni nr 12 – jednostkę służby weterynaryjnej Dowództwa Okręgu Generalnego III Kielce, istniejący do sierpnia 1921 roku. Obóz Ćwiczeń "Barycz" został reaktywowany w 1926 roku z uwagi na to, że istniejący dotychczas Obóz Ćwiczebny Okręgu Korpusu Nr IV "Raducz" nie był w stanie zaspokoić wszystkich potrzeb szkoleniowych. Od czerwca do września w Baryczy odbywały się ćwiczenia polowe i "szkoły ognia". Żołnierze zakwaterowani byli w namiotach i barakach. Generalnie obóz wykorzystywany był w celach szkoleniowych przez żołnierzy 10 Dywizji Piechoty oddziały 7 i 28 Pułk dla obozu był Strzelców Kaniowskich. Teren obozu ćwiczeń zajmował 673 hektary.

Kompania szkoleniowa

Jedną z pierwszych jednostek, które testowały nowy obóz - był 74 pułk piechoty z Lublińca. W Baryczy ćwiczyła się Kompania Szkoleniowa złożona z żołnierzy tegoż pułku. Szkolili kadrę podoficerską, dowódców drużyn na własne potrzeby. Było to wielkie osiągnięcie Wojska Polskiego, gdy we własnym języku, przekazywano wojskowe rzemiosło młodym żołnierzom. W tym przypadku wcielonym do wojska rekrutom urodzonym w 1902 roku. Na pamiątkę tego pierwszego pobytu na poligonie w Baryczy, w 1926 roku żołnierze z Lublińca wznieśli pomnik wymurowany z polnych głazów jakich w okolicy Końskich i Baryczy do dziś wiele się spotyka. Na największym kamieniu umieszczono kamienną tablicę. Jednym z autorów pomnika był starszy sierżant Edmund Radoszewski.

Wojenne losy kamiennej pamięci

Gdy do Baryczy we wrześniu 1939 roku wkroczyły wojska hitlerowskie od razu nakazali pomnik rozebrać. Najważniejszy element, tablica dedykowana kompanii szkolnej przepadła. Po wojnie odnaleziono jedynie głaz z napisem nim wykutym: 74 pp – informuje Jan Słuszniak dyrektor SOSW w Baryczy. 

- Prawdopodobnie gdy Niemcy kazali pomnik rozwalić, jakaś patriotyczna dusza wmurowała centralną tablicę w ścianę dawnej stajni. Od strony dziedzińca, pod dachem. Nie wiadomo kto, kiedy i dlaczego ją zatynkował. Natomiast centralny głaz z pomnika, w latach 90. odnalazł ksiądz Michał Wierzbicki. Sprowadził go do Smogorzowa k.Przysuchy i uczynił głównym elementem innego monumentu, poświęconego żołnierzom 74. Górnośląskiego Pułku Piechoty, który stanął przed kościołem. Nikt nie sądził, że zachowała się również tablica z patriotyczną inskrypcją. 29 września 1996 roku pomnik powtórnie odsłaniano w Smogorzowie. W uroczystościach odsłonięcia pomnika ku czci pamięci zamordowanych żołnierzy z 74 Górnośląskiego Pułku Piechoty, uczestniczyli harcerze z Lublińca, którzy w odpowiedzi na apel "Dziennika Zachodniego" wsparli finansowo jego budowę.

Ostatni akord?

W lipcu 2020 roku na ścianie Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego w Baryczy, podczas remontowania budynku, skuwania tynków zewnętrznych obecnego internatu, kiedyś budynku koszarowego wojsk, ćwiczących na przylegającym poligonie odkryto - zamurowaną, prawdopodobnie w czasie wojny, tablicę z pomnika. Dyrektor Jan Słuszniak informuje, że powiadomiony został Wojewódzki Konserwator Zabytków w Kielcach. Spodziewamy się jego wizyty. Mam nadzieję, że tablica w Baryczy pozostanie. Pamiątkowa tablica wmurowana w ścianę znalazła dobra kryjówkę na ciężkie czasy okupacji, czy powojenne nieprzychylne pamięci o żołnierzach II Rzeczpospolitej. Może trzeba znaleźć miejsce gdzie stał tamten pomnik, odtworzyć go i wmurować oryginalną tablicę. Byłoby to zwieńczenie pragnień i myśli rekrutów Kompanii Szkolnej, którzy wyryli na niej sentencję: "Jak głaz ten na barkach naszych, Tak Ciebie Ojczyzno święta, Wydźwigniem na szczyt Potęgi chwały!"

MARIAN KLUSEK

***

Na podstawie: Obóz Ćwiczeń Barycz w latach 1919- 1957, Tadeusz Banaszek Archiwum Hufca ZHP Lubliniec

Biogram - Edmunda Radoszewskiego

Oddział Wydzielony Lubliniec - Adam Kurus

https://www.facebook.com/Starostwo-Powiatowe-w-Ko%C5%84skich-1829607784024084/